BUDDHISM: SHARING THE SAME VEHICLE, by BINH ANSON (1996)

This article is written in Vietnamese and requires VPS-Times font to read

Cùng m¶t c‡ xe

Bình Anson

oOo

PhÆt giáo ngày nay có nhiŠu tông phái v§i các truyŠn thÓng khác nhau. Tuy nhiên, chúng ta thÜ©ng phân biŒt hai tông phái chính: PhÆt Giáo ñåi ThØa - Mahayana, và PhÆt Giáo Nguyên thûy - Theravada. PhÆt Giáo Mahayana thÎnh hành ª các nܧc Tây Tång, Mông C°, Trung Hoa, TriŠu Tiên, và NhÆt Bän. Trong khi Çó, PhÆt Giáo Theravada ÇÜ®c lÜu truyŠn r¶ng rãi ª Tích Lan (Sri Lanka), Mi‰n ñiŒn, Thái Lan, Cam BÓt, và Lào.

Riêng ViŒt Nam có lë là m¶t quÓc gia Á Châu ÇÀu tiên mà cä hai tông phái l§n nÀy ÇŠu ÇÜ®c chính thÙc thØa nhÆn và Çã c¶ng tác hoåt Ƕng trong nhiŠu thÆp niên qua. Trong nh»ng næm gÀn Çây låi có nh»ng d¿ án dÎch thuÆt các kinh Çi‹n cûa cä hai truyŠn thÓng, tØ các væn bän gÓc ti‰ng Hán và ti‰ng Pali, sang ti‰ng ViŒt hiŒn Çåi. Trong bài vi‰t ng¡n dܧi Çây, tôi xin mån phép trình bày sÖ lÜ®c vŠ nguÒn gÓc cûa Mahayana và Theravada, lÒng trong bÓi cänh lÎch sº phát tri‹n cûa Çåo PhÆt tåi ƒn ñ¶ trong khoäng 1000 næm ÇÀu tiên sau khi ñÙc PhÆt nhÆp Ni‰t Bàn. Ti‰n trình Çó ÇÜ®c chia làm ba th©i kÿ: th©i kÿ nguyên thûy (100 næm), th©i kÿ A Hàm (400 næm), và th©i kÿ chuy‹n hóa (500 næm).

1. Th©i Kÿ Nguyên Thûy

Trong 45 næm truyŠn dåy Çåo pháp, ñÙc PhÆt Çã Ç‹ låi rÃt nhiŠu bài giäng, trong nhiŠu hoàn cänh khác nhau, cho nhiŠu ngÜ©i thu¶c m†i tÀng l§p trong xã h¶i. Các bài giäng nÀy thÜ©ng ÇÜ®c các vÎ tu sï ÇŒ tº ghi nh§, s¡p x‰p låi, truyŠn khÄu cho nhau, và dùng Ç‹ giäng låi cho ngÜ©i khác. Khi ÇÜ®c phân phÓi Çi ho¢ng dÜÖng Çåo pháp ª các vùng khác nhau, các bài giäng nÀy thÜ©ng ÇÜ®c chuy‹n dÎch ra ti‰ng ÇÎa phÜÖng và ÇiŠu nÀy ÇÜ®c ñÙc PhÆt chÃp nhÆn và khuy‰n khích [1, t. 42].

Có m¶t lÀn, hai vÎ Çåi ÇÙc Yamelu và Tekula xin phép ñÙc PhÆt Ç‹ ghi chép và chuy‹n dÎch nh»ng bài giäng cûa Ngài sang ti‰ng Vedic, vÓn là væn t¿ cûa gi§i quš t¶c dùng Ç‹ phúng tøng kinh VŒ ñà, Ç‹ bäo Çäm tính nhÃt quán và chính xác cûa các bài kinh, nhÜng PhÆt không ÇÒng š. Ngài cho r¢ng các bài giäng cûa Ngài phäi ÇÜ®c ph° bi‰n ljn m†i ngÜ©i qua ngôn ng» ÇÎa phÜÖng Ç‹ h† có th‹ nghe, hi‹u và th¿c hành ÇÜ®c [1, t. 43]. CÛng vì vÆy mà dù r¢ng ñÙc PhÆt dùng ti‰ng Magadhi (Ma KiŒt ñà) Ç‹ giäng pháp, nhÜng các bài giäng Çã ÇÜ®c truyŠn khÄu b¢ng nhiŠu thÙ ti‰ng khác nhau.

Sau khi ñÙc PhÆt nhÆp diŒt, ngài Ma Ha Ca Di‰p triŒu tÆp m¶t h¶i ÇÒng gÒm khoäng 500 tu sï tåi vùng ÇÒi núi ngoåi thành VÜÖng Xá (Rajagaha) Ç‹ k‰t tÆp kinh Çi‹n, sau nÀy ÇÜ®c g†i là ñåi H¶i K‰t TÆp LÀn ThÙ NhÃt. "K‰t tÆp" có nghïa là thu góp, tÆp h®p låi, ôn låi, ÇØng Ç‹ cho tán thÃt. Ti‰ng Phån là "sangiti", có nghïa là cùng nhau tøng låi (chanting together). Trong ñåi H¶i nÀy, ngài Ma Ha Ca Di‰p là chû quän, ngài A Nan ña džc låi các bài kinh giäng và ngài Ðu Ba Ly džc låi các ÇiŠu luÆt. Sau lÀn k‰t tÆp ÇÀu tiên nÀy, b¶ LuÆt Tång và b¶ Kinh Tång ÇÜ®c Çúc k‰t [2, t. 69]. Lúc Ãy, Kinh Tång ÇÜ®c chia ra thành 4 b¶ chính: TrÜ©ng B¶, Trung B¶, TÜÖng Ðng B¶, và Tæng Chi B¶.

2. Th©i Kÿ A Hàm:

Sau Çó, nhiŠu phái Çoàn truyŠn giáo ÇÜ®c gºi Çi các nÖi Ç‹ ho¢ng dÜÖng Çåo pháp, tØ miŠn Trung ƒn ljn mån Nam và mån Tây xÙ ƒn ñ¶. Trong th©i kÿ nÀy có nhiŠu bi‰n Ƕng, thay Ç°i bÓ cøc chính trÎ gi»a các vÜÖng quÓc trong vùng, và vì th‰ có nhiŠu thay Ç°i trong sinh hoåt xã h¶i, tåo änh hܪng ljn các sinh hoåt tæng Çoàn, nhÃt là tåi nh»ng nÖi mà PhÆt giáo còn m§i, chÜa v»ng månh. NhiŠu tu sï trÈ trong nh»ng vùng nÀy b¡t ÇÀu cäm thÃy có nhu cÀu cÀn sºa Ç°i gi§i luÆt và lŠ lÓi sinh hoåt Ç‹ phù h®p v§i Ç©i sÓng ÇÎa phÜÖng.

M¶t træm næm sau ngày ñÙc PhÆt nhÆp diŒt thì có m¶t ñåi H¶i K‰t TÆp LÀn ThÙ II tåi thành Vaisali v§i 700 tu sï, møc Çích chính là Ç‹ giäi quy‰t các tranh chÃp vŠ 10 ÇiŠu luÆt cæn bän, trong Çó có luÆt cÃm các tu sï thu nhÆn vàng båc do dân chúng cúng dÜ©ng [2, t. 80]. NhÜng thêm vào Çó, ñåi H¶i cÛng duyŒt låi các kinh Çi‹n, và k‰t tÆp m¶t sÓ bài kinh giäng không ÇÜ®c Çúc k‰t lúc trܧc. ñó là nh»ng cÖ sª Ç‹ thành hình b¶ kinh thÙ 5, Ti‹u B¶, vŠ sau nÀy [3, t. 50-56].

Vì ñåi H¶i quy‰t ÇÎnh giº nguyên 10 ÇiŠu gi§i luÆt cæn bän mà không sºa Ç°i, m¶t sÓ tu sï trÈ không hài lòng và b¡t ÇÀu có khuynh hܧng ly khai. ñây là mÀm mÓng ÇÜa ljn s¿ phân chia ÇÀu tiên trong tæng Çoàn: b¶ phái Trܪng Lão Thuy‰t B¶ (Sthaviravada) gÒm các tu sï có khuynh hܧng bäo thû, và ñåi Chúng B¶ (Mahasanghika) gÒm các tu sï có khuynh hܧng cäi cách [2, t. 81].

M¶t træm næm sau Çó, m¶t ñåi H¶i K‰t TÆp LÀn ThÙ III ÇÜ®c triŒu tÆp dܧi th©i vua A Døc (Asoka), 268-232 T.C.N. (Trܧc Công Nguyên). Dܧi s¿ chÌ Çåo cûa ngài Møc KiŠn Liên Tu ñ‰ (Moggaliputta Tissa), ñåi H¶i nÀy gÒm khoäng 1000 tu sï Çúc k‰t LuÆn Tång và Kinh Tång (gi© Çây gÒm 5 B¶ Kinh: TrÜ©ng B¶, Trung B¶, Ti‹u B¶, TÜÖng Ðng, và Tæng Chi) [2, t. 109]. Thêm vào Çó, t° chÙc tæng Çoàn theo truyŠn thÓng Trܪng Lão Thuy‰t ÇÜ®c chÃn chÌnh låi theo Çúng các gi§i luÆt.

Trong th©i kÿ nÀy, ñåi Chúng B¶ b¡t ÇÀu phân chia ra thành nhiŠu tông phái. NhiŠu nhà sº h†c ghi nhÆn có tÃt cä bÓn lÀn phân chia, t°ng c¶ng là 7 tông phái trong vòng 200 næm. Bên cånh Çó, Trܪng Lão Thuy‰t B¶ cÛng bÎ phân chia bäy lÀn, tåo ra mÜ©i m¶t tông phái [2, t. 111]. Vì vÆy mà ngày nay có nhiŠu sách vi‰t vŠ "mÜ©i tám tông phái", c¶ng thêm v§i hai b¶ phái ÇÀu tiên [4, t. 123]. Tuy nhiên, cÛng có sách Çã liŒt kê ljn 34 tông phái [2, t. 115].

Vua A Døc là m¶t vÎ vua rÃt sùng bái Çåo PhÆt, và Çã Çóng góp rÃt nhiŠu trong công cu¶c phát huy Çåo pháp. Ngài Çã gºi nhiŠu phái Çoàn Çi truyŠn giáo nhiŠu nÖi. Trong Çó có ñåi ÇÙc Mahinda, m¶t trong nh»ng ngÜ©i con cûa ngài, cùng v§i 4 vÎ tu sï ÇÜ®c gºi sang Çäo Tích Lan Ç‹ truyŠn bá Çåo PhÆt. M¶t m¥t khác, Çåo PhÆt cÛng ÇÜ®c phát tri‹n r¶ng rãi ª mån Tây B¡c, và trung tâm PhÆt giáo ª Kashmir trª thành m¶t trong nh»ng trung tâm chính th©i Çó. Trong th©i kÿ nÀy, các tÜ tܪng ñåi thØa b¡t ÇÀu thành hình, và thâm nhÆp vào m¶t vài tông phái cûa ñåi Chúng B¶, ch£ng hån nhÜ tông Thuy‰t XuÃt Th‰ B¶ (Lokottaravadin).

3. Th©i Kÿ Chuy‹n Hóa: Theravada

Khi ñåi ÇÙc Mahinda và phái Çoàn truyŠn giáo sang Tích Lan, ngài ÇÜ®c vua Tích Lan giúp xây cÃt m¶t ngôi chùa l§n, g†i là ñåi T¿ ViŒn (Mahavihara), và tØ Çó thành lÆp tông phái ñåi T¿ ViŒn ª xÙ nÀy. M¶t træm næm sau thì m¶t ngôi chùa khác, t¿ viŒn Abhayagiri, ÇÜ®c xây cÃt và các tu sï ª chùa nÀy b¡t ÇÀu tåo änh hܪng l§n månh ª Tích Lan. Thêm vào Çó, cÛng có nhiŠu nhóm tu sï v§i khuynh hܧng Çåi thØa tØ ƒn ñ¶ sang hoåt Ƕng tåi xÙ nÀy, nhÜng không có änh hܪng sâu r¶ng. S¿ tranh giành änh hܪng gi»a hai tông phái nguyên thûy ñåi T¿ ViŒn và Abhayagiri kéo dài qua nhiŠu th‰ k›, và chÌ chÃm dÙt vào khoäng th‰ k› thÙ 12, khi nhóm ñåi T¿ ViŒn ÇÜ®c vua Parakkamabahu chính thÙc thØa nhÆn, k‰t tåo thành tông phái Theravada nhÜ chúng ta thÃy ÇÜ®c ngày nay.

Vào nh»ng thÆp niên cuÓi cùng trܧc công nguyên (29-17 T.C.N.), khoäng 500 tu sï phái Mahavira tÆp h†p låi và b¡t ÇÀu cho vi‰t các b¶ Kinh, LuÆt và Çúc k‰t các bài tham luÆn (LuÆn) trên m¶t loåi giÃy b¢ng lá bÓi. LÀn ÇÀu tiên, sau gÀn 500 næm truyŠn khÄu, ba b¶ Tång ÇÜ®c ghi chép hoàn toàn trên giÃy, và tØ Çó b¶ Tam Tång kinh Çi‹n hŒ Pali ÇÜ®c tåo ra và lÜu truyŠn cho ljn ngày nay. ñó là ñåi H¶i K‰t TÆp LÀn ThÙ IV. Sª dï væn t¿ Pali ÇÜ®c dùng vì Çó là ngôn ng» chính thÓng miŠn Tây ƒn và là ngôn ng» sº døng bªi ngài Mahinda. Nh© tình trång xã h¶i tÜÖng ÇÓi °n ÇÎnh và Çäo Tích Lan tÜÖng ÇÓi biŒt lÆp nên các b¶ Tam Tång nÀy Çã ÇÜ®c gìn gi» nguyên vËn, dù r¢ng trong khi sao chép chuy‹n truyŠn tØ Ç©i nÀy sang Ç©i khác, có th‹ có m¶t vài sºa Ç°i, sÖ sót. NhÜng Çó chÌ là các Çoån nhÕ, không quan tr†ng [3, t. 59-60]. TØ Çó, ñåi Tång Kinh ÇÜ®c truyŠn bá sang các nܧc lân cÆn nhÜ Mi‰n ñiŒn, Thái Lan, Lào, và Cam BÓt. Ngoài ra, m¶t sÓ các bài luÆn thuy‰t cûa các danh sÜ trong th©i kÿ nÀy, nhÜ b¶ Thanh TÎnh ñåo (Visuddhimagga) cûa ngài Buddhaghosa (PhÆt Âm) trܧc tác trong th‰ k› 4 C.N., cÛng ÇÜ®c quš tr†ng, gìn gi» và lÜu truyŠn cho ljn ngày nay.

Danh tØ Theravada là ti‰ng Pali, ÇÒng nghïa v§i ch» Sthaviravada cûa ti‰ng Sanskrit, có nghïa là giáo thuy‰t cûa các vÎ trܪng lão (Doctrine of the Elders). Sách Tàu thÜ©ng dÎch là Trܪng Lão B¶, có khi dÎch là ThÜ®ng T†a B¶, nhÜng dÎch sát nghïa là Trܪng Lão Thuy‰t B¶, là m¶t trong hai b¶ phái chính tØ th©i kÿ nguyên thûy. Tuy nhiên, danh tØ Theravada ngày nay thÜ©ng ÇÜ®c dùng Ç‹ chÌ truyŠn thÓng PhÆt giáo Nam tông, b¡t nguÒn tØ Tích Lan, chÎu nhiŠu änh hܪng cûa nhóm ñåi T¿ ViŒn (Mahavihara), do ñåi ÇÙc Mahinda và các tu sï thu¶c tông phái Phân BiŒn Thuy‰t B¶ (Vibhajavada), m¶t nhánh cûa Trܪng Lão Thuy‰t B¶, truyŠn bá vào Tích Lan khoäng 200 næm trܧc Công nguyên. So v§i các tông phái khác vÅn còn hoåt Ƕng ngày nay, truyŠn thÓng Theravada có th‹ ÇÜ®c xem nhÜ là m¶t truyŠn thÓng tÜÖng ÇÓi lâu Ç©i nhÃt, tÜÖng ÇÓi gÀn v§i th©i kÿ nguyên thûy nhÃt.

4. Th©i Kÿ Chuy‹n Hóa: Mahayana

Khoäng 200 næm sau ngày PhÆt nhÆp Ni‰t Bàn, phái ñåi Chúng B¶ bành trܧng tåi nhiŠu vùng cûa xÙ ƒn ñ¶ và b¡t ÇÀu phân hóa thành nhiŠu tông phái, trong Çó có tông phái Lokottaravada (Thuy‰t XuÃt Th‰). Tuy nhiên, trong th©i kÿ ÇÀu, các tông phái ÇŠu sº døng kinh Çi‹n A hàm b¢ng ngôn ng» Sanskrit, m¥c dù Çã có m¶t vài sºa Ç°i Ç‹ hàm chÙa tÜ tܪng Çåi thØa. Cho ljn nay, các sº liŒu ÇŠu chÌ r¢ng kinh Çi‹n Çåi thØa b¡t ÇÀu xuÃt hiŒn trong nh»ng næm cuÓi cùng trܧc Công nguyên, lúc ÇÀu là m¶t vài bài kinh ng¡n, vŠ sau ÇÜ®c b° sung thêm, và k‰t tÆp låi thành nh»ng b¶ kinh l§n.

Tuy nhiên, chúng ta vÅn chÜa bi‰t Çích xác là danh xÜng Mahayana - ñåi ThØa b¡t ÇÀu ÇÜ®c sº døng vào lúc nào, b¡t nguÒn tØ tông phái nào trong th©i kÿ A Hàm. Có lë Çó là k‰t tø cûa nh»ng ti‰n hóa tÜ tܪng trong mÃy træm næm sau khi có s¿ phân hóa tæng Çoàn lÀn ÇÀu tiên. Có h†c giä cho r¢ng Mahayana b¡t nguÒn tØ ñåi Chúng B¶ vì cùng có nh»ng š niŒm phóng khoáng trong gi§i luÆt. Tuy nhiên các š tܪng cûa tông phái Thuy‰t NhÃt Thi‰t H»u B¶ (Sarvastivadin), m¶t tông chính cûa Trܪng Lão B¶, cÛng ÇÜ®c thu døng và hàm chÙa trong kinh Çi‹n Mahayana. Có h†c giä cho r¢ng Mahayana phát nguÒn tØ các tu sï có tÜ tܪng cäi cách tØ nhiŠu tông phái khác nhau, nhÜ tông NhÃt Thuy‰t B¶ (Ekavyavaharika), Thuy‰t XuÃt Th‰ B¶ (Lokottaravadin), K‰ DÅn B¶ (Kaukutika), v.v... [2, t. 261].

Kinh Çi‹n ñåi thØa b¡t ÇÀu xuÃt hiŒn nhiŠu hÖn, có hŒ thÓng hÖn, tØ th‰ k› 1 C.N. trª vŠ sau. Ti‰c r¢ng các b¶ kinh ÇÀu tiên, nhÜ Kinh Duy Ma CÆt, LiÍu Ba La MÆt, BÒ Tát Tång, Tam Pháp Kinh, v.v... nay không còn nguyên bän Sanskrit, mà chÌ còn dÎch bän ch» Hán và Tây Tång, nên không th‹ ÇÓi chi‰u, truy tÀm nguÒn gÓc [2, t. 276]. Tuy nhiên các b¶ kinh Çåi thØa quan tr†ng khác nhÜ ñåi Bát Nhã, Pháp Hoa, Hoa Nghiêm, A Di ñà vÅn còn các bän gÓc ti‰ng Sanskrit [2, t. 275-295]

S¿ xuÃt hiŒn các b¶ kinh Çåi thØa và sau Çó là các quy‹n luÆn thuy‰t cûa các ngài Mã Minh, Long Th†, Long Trí, ñŠ Bà, Vô Trܧc, Th‰ Thân trong bÓn th‰ k› ÇÀu Công nguyên Çánh dÃu s¿ thành hình và bành trܧng nhanh chóng cûa PhÆt giáo Mahayana trong toàn xÙ ƒn ñ¶. nh hܪng nÀy Çã dÀn dÀn lan r¶ng sang Trung Hoa, và tØ Çó có nh»ng phong trào truyŠn bá, chuy‹n dÎch kinh Çi‹n ª Trung Hoa qua nhiŠu th‰ k›, tØ th‰ k› 1 ljn th‰ k› 7 C.N., qua ba ngõ giao thông chính: ÇÀu tiên là qua miŠn Trung Á, sau Çó là qua ngõ Nepal - Tây Tång, và cuÓi cùng là b¢ng ÇÜ©ng bi‹n.

5. Cùng M¶t C‡ Xe

Tóm låi, trong 100 næm sau khi ñÙc PhÆt tÎch diŒt, gi»a ñåi H¶i K‰t TÆp LÀn I và II, ñåo PhÆt ÇÜ®c xem nhÜ là ª trong th©i kÿ nguyên thûy, v§i m¶t tæng Çoàn tÜÖng ÇÓi còn ít, có nhiŠu liên hŒ ch¥t chÈ, gi§i luÆt thuÀn nhÃt, dܧi s¿ lãnh Çåo cûa các cao tæng vÓn Çã xuÃt gia và th† gi§i khi ñÙc PhÆt còn tåi th‰.

Sang th©i kÿ A Hàm, kéo dài khoäng 400 næm tØ sau ñåi H¶i II cho ljn ÇÀu Công nguyên, các mÀm mÓng phân hoá Çã b¡t ÇÀu xuÃt hiŒn, v§i s¿ phân chia thành hai B¶, và sau Çó ti‰p tøc phân hóa thành 18 tông. Qua ñåi H¶i III ÇÜ®c t° chÙc dܧi triŠu vua A Døc, viŒc k‰t tÆp Kinh Tång và LuÆt Tång xem nhÜ Çã hoàn tÃt. M¥c dù trong th©i kÿ nÀy các kinh A Hàm và gi§i luÆt nguyên thûy vÅn ÇÜ®c các tông phái tôn tr†ng - v§i nh»ng cách diÍn dÎch khác nhau - các š tܪng canh tân, Çåi chúng hóa Çåo pháp b¡t ÇÀu thành hình, nhÃt là trong th‰ k› cuÓi cùng trܧc Công nguyên.

Th©i kÿ ti‰p theo là th©i kÿ chuy‹n hóa, kéo dài khoäng 500 næm cho ljn ÇÀu th‰ k› 6. Trong th©i kÿ nÀy, PhÆt giáo b¡t ÇÀu có hai hܧng phát tri‹n khác nhau, và kéo dài änh hܪng ljn ngày nay. TØ ƒn ñ¶, Çåo PhÆt ÇÜ®c truyŠn vŠ hܧng Nam, sang Çäo Tích Lan, và tåo lÆp m¶t cæn bän v»ng ch¡c ª Çó. ñåi H¶i K‰t TÆp lÀn IV tåi Tích Lan Çánh dÃu viŒc ghi chép toàn b¶ Tam Tång Kinh - LuÆt - LuÆn trên giÃy, và ÇÜ®c lÜu truyŠn cho ljn ngày nay qua truyŠn thÓng Theravada.

CÛng trong th©i kÿ nÀy, các tÜ tܪng canh tân cûa ñåi thØa Çã b¡t ÇÀu tåo änh hܪng l§n månh, qua các b¶ kinh Çi‹n m§i và qua các b¶ luÆn thuy‰t cûa các danh tæng vào gi»a và cuÓi th©i kÿ nÀy. Các tông phái ñåi thØa b¡t ÇÀu xuÃt hiŒn và tæng trܪng nhanh chóng. ñåo PhÆt truyŠn sang mån Tây B¡c, tåo lÆp trung tâm PhÆt giáo ª Kashmir, và tØ Çó truyŠn vào Trung Hoa

Khi Çåo PhÆt b¡t ÇÀu bành trܧng ª Trung Hoa, tæng Çoàn ª Çó Çã thu nhÆn và chuy‹n dÎch rÃt nhiŠu kinh Çi‹n, tØ nhiŠu nguÒn gÓc và tông phái khác nhau, và qua nhiŠu th©i kÿ lÎch sº. Các b¶ Tam Tång nguyên thûy ÇÜ®c dÎch ra ch» Hán tØ hai, ba tông phái khác nhau, ch£ng hån nhÜ tØ tông Thuy‰t XuÃt Th‰ B¶ và Thuy‰t NhÃt Thi‰t H»u B¶. Các b¶ kinh chính cûa ñåi thØa cÛng th‰, có nhiŠu thay Ç°i theo th©i gian, và ÇÜ®c b° sung, sºa ch»a nhiŠu lÀn. Có khi các b¶ kinh nÀy chÌ ÇÜ®c truyŠn khÄu b¢ng ti‰ng Phån vào Trung Hoa, rÒi sau Çó m§i ÇÜ®c dÎch, nhuÆn s¡c và ghi chép [5, t. 365-368]. Có khi các danh tæng Trung Hoa du hành sang ƒn ñ¶ h†c tÆp rÒi mang vŠ các b¶ kinh Çi‹n Ç‹ phiên dÎch và ph° bi‰n trong nܧc. Cä hai truyŠn thÓng chính - Theravada và Mahayana - ÇŠu có m¥t tåi xÙ nÀy trong th©i gian Çó.

ñ‹ s¡p x‰p và thÓng nhÃt nguÒn gÓc cûa các loåi kinh Çi‹n, các tæng sï th©i Çó Çã ÇÜa ra nhiŠu giä thuy‰t khác nhau. Trong Çó, thuy‰t cûa ngài Trí Giä, tôngThiên Thai , là ph° thông nhÃt và vÅn còn thÃy lÜu døng cho ljn ngày nay trong m¶t sÓ sách PhÆt giáo. Ngài cho r¢ng ñÙc PhÆt Çã giäng kinh pháp trong 5 th©i kÿ: Hoa Nghiêm, A Hàm, PhÜÖng ñ£ng, Bát Nhã, và Pháp Hoa - ñåi Ni‰t Bàn [5, t. 442], và vì th‰ có nhiŠu loåi kinh Çi‹n tØ nhiŠu tông phái khác nhau. Tuy nhiên, Çây chÌ là m¶t lÓi giäi thích Ç‹ t°ng h®p và hŒ thÓng hóa toàn b¶ kinh Çi‹n mà thôi. Giä thuy‰t nÀy không có chÙng liŒu lÎch sº, và không ÇÜ®c các nhà nghiên cÙu sº h†c PhÆt giáo ngày nay công nhÆn [5, t. 305-310; 6, t. 151-152].

Tåi Tích Lan cÛng th‰, trong nh»ng th‰ k› ÇÀu tiên, cä hai truyŠn thÓng Mahayana và Theravada ÇŠu có m¥t tåi xÙ nÀy, m¥c dù truyŠn thÓng Theravada có änh hܪng månh hÖn, nhÜ ngài HuyŠn Trang ghi nhÆn trong quy‹n Tây V¿c Kš cûa ngài. Ngài cÛng ghi nhÆn là có các nhóm tu sï phái ñåi T¿ ViŒn, tuy là Theravada nhÜng có tinh thÀn Çåi thØa rÃt cao [2, t. 275]. Còn tåi ƒn ñ¶, các ngài HuyŠn Trang và Pháp Hi‹n ÇŠu ghi nhÆn s¿ hoåt Ƕng hài hòa cûa nhiŠu tông phái khác nhau trong nhiŠu th‰ k›.

Ÿ ViŒt Nam, cä hai tông phái Mahayana và Theravada ÇŠu ÇÜ®c công nhÆn và cùng chung nhau hoåt Ƕng trong công tác ho¢ng dÜÖng Çåo pháp. Hi‰n chÜÖng PhÆt giáo ViŒt Nam soån ra næm 1963 Çã chính thÙc xác nhÆn ÇiŠu Çó [4, t. 394]. Tuy nhiên, Ç‹ tránh hi‹u lÀm, chúng ta không nên dùng ch» "ti‹u thØa" Ç‹ g†i tông phái Theravada. ñiŠu nÀy thÜ©ng g¥p trong m¶t sÓ sách báo và bài vi‰t vŠ Çåo PhÆt. ThÆt ra, "Ti‹u thØa" là dÎch tØ ch» "Hinayana" - c‡ xe nhÕ - m¶t ch» dùng rÃt nhiŠu trong kinh Çi‹n ñåi thØa, có hàm š chê bai, khinh miŒt.

Khi džc kinh Çi‹n, chúng ta cÀn phäi hi‹u rõ hoàn cänh lÎch sº xã h¶i khi các kinh nÀy ÇÜ®c tåo ra. Các kinh ñåi thØa xuÃt hiŒn vào cuÓi th©i kÿ A Hàm, nghiã là khoäng 400-500 næm sau khi ñÙc PhÆt tÎch diŒt. ñây là các tÜ tܪng cäi cách Ç‹ Çåi chúng hóa Çåo PhÆt, ÇÓi kháng låi ÇÜ©ng lÓi thû c¿u, giáo ÇiŠu, chÃp ki‰n và vÎ k› cûa m¶t sÓ cao tæng trong gi§i lãnh Çåo tæng Çoàn cûa nhiŠu tông phái th©i bÃy gi©, chÙ không phäi Ç‹ ám chÌ riêng biŒt m¶t tông phái nào cä [2, t. 257].

Khuynh hܧng ngày nay là dùng ch» Mahayana và Theravada nguyên ng» Ç‹ chÌ hai tông phái chính nÀy. Khi dÎch sang ViŒt ng», thÜ©ng thì chúng ta dùng danh tØ PhÆt Giáo ñåi ThØa và PhÆt Giáo Nguyên Thûy, nhÜng cÛng có sách dùng danh tØ PhÆt Giáo B¡c TruyŠn (B¡c Tông) và PhÆt Giáo Nam TruyŠn (Nam Tông) Ç‹ chÌ hܧng truyŠn Çåo cûa PhÆt Pháp trong th©i kÿ chuy‹n hóa [7, t. 202].

Dù là tông phái nào Çi n»a, Çó cÛng chÌ là giáo pháp phÜÖng tiŒn giúp ta tu tâm tÎnh š Ç‹ ÇÜ®c an låc và giäi thoát. CÀn phäi hi‹u rõ nguÒn gÓc và hoàn cänh lÎch sº trong ti‰n trình phát tri‹n các b¶ kinh Çi‹n và tông phái, Ç‹ có ÇÜ®c m¶t s¿ thông cäm, hòa ÇÒng và tÜÖng kính. Trong kinh Pháp Hoa, PhÆt có nói: "ChÜ PhÆt chÌ dùng m¶t c‡ xe duy nhÃt ÇÜa ljn giäi thoát (NhÃt thØa PhÆt Çåo), không có hai mà cÛng ch£ng có ba", và trong Ti‹u B¶ Kinh cûa Kinh Tång Nguyên Thûy, Ngài cÛng dåy r¢ng: "NhÜ tÃt cä các Çåi dÜÖng ÇŠu có cùng m¶t vÎ m¥n, các giáo pháp cûa Ta cÛng chÌ có m¶t vÎ duy nhÃt, Çó là vÎ giäi thoát."

oOo

Bình Anson,

Perth, Western Australia

Tháng 04, 1996 (PL 2533)

Tham Khäo

[1]. NhÃt Hånh (1990), Con ñÜ©ng Chuy‹n Hóa. NXB Lá BÓi, San Jose.

[2]. Hirakawa Akira (1993), A History of Indian Buddhism. Motilal Banarsidass, Delhi

[3]. Samanera Bodhesakho (1984), Beginnings: The Pali Suttas. Buddhist Publication Society, Kandy.

[4]. ñÙc NhuÆn (1983), PhÆt H†c Tinh Hoa. PhÆt H†c ViŒn QuÓc T‰, California.

[5]. Kenneth Chen (1964), Buddhism in China. Princeton University Press, Princeton.

[6]. Noble R. Reat (1994), Buddhism - A History. Asian Humanities Press, Berkeley.

[7]. Thích Minh Châu và Minh Chi (1991), TØ ñi‹n PhÆt H†c ViŒt Nam. NXB Khoa H†c Xã H¶i, Hà N¶i.

oOo