PhÆt giáo ngày nay
có nhiu tông phái v§i các
truyn thÓng khác nhau. Tuy nhiên, chúng
ta thÜ©ng phân bit hai tông phái
chính: PhÆt Giáo ñåi ThØa
- Mahayana, và PhÆt Giáo Nguyên thûy
- Theravada. PhÆt Giáo Mahayana thÎnh hành
ª các nܧc Tây Tång, Mông
C°, Trung Hoa, Triu Tiên, và NhÆt
Bän. Trong khi Çó, PhÆt Giáo Theravada
ÇÜ®c lÜu truyn r¶ng rãi
ª Tích Lan (Sri Lanka), Min ñin,
Thái Lan, Cam BÓt, và Lào.
Riêng Vit Nam có lë
là m¶t quÓc gia Á Châu ÇÀu
tiên mà cä hai tông phái l§n
nÀy Çu ÇÜ®c chính thÙc
thØa nhÆn và Çã c¶ng tác
hoåt Ƕng trong nhiu thÆp niên
qua. Trong nh»ng næm gÀn Çây låi
có nh»ng d¿ án dÎch thuÆt
các kinh Çin cûa cä hai truyn
thÓng, tØ các væn bän gÓc
ting Hán và ting Pali, sang ting
Vit hin Çåi. Trong bài vit
ng¡n dܧi Çây, tôi xin mån
phép trình bày sÖ lÜ®c v
nguÒn gÓc cûa Mahayana và Theravada,
lÒng trong bÓi cänh lÎch sº phát
trin cûa Çåo PhÆt tåi n
ñ¶ trong khoäng 1000 næm ÇÀu
tiên sau khi ñÙc PhÆt nhÆp Nit
Bàn. Tin trình Çó ÇÜ®c
chia làm ba th©i kÿ: th©i kÿ nguyên
thûy (100 næm), th©i kÿ A Hàm (400
næm), và th©i kÿ chuyn hóa
(500 næm).
1. Th©i Kÿ Nguyên
Thûy
Trong 45 næm truyn dåy
Çåo pháp, ñÙc PhÆt Çã
Ç låi rÃt nhiu bài giäng,
trong nhiu hoàn cänh khác nhau, cho nhiu
ngÜ©i thu¶c mi tÀng l§p trong
xã h¶i. Các bài giäng nÀy
thÜ©ng ÇÜ®c các vÎ tu sï
Ç tº ghi nh§, s¡p xp låi,
truyn khÄu cho nhau, và dùng Ç
giäng låi cho ngÜ©i khác. Khi ÇÜ®c
phân phÓi Çi ho¢ng dÜÖng Çåo
pháp ª các vùng khác nhau, các
bài giäng nÀy thÜ©ng ÇÜ®c
chuyn dÎch ra ting ÇÎa phÜÖng
và Çiu nÀy ÇÜ®c ñÙc
PhÆt chÃp nhÆn và khuyn khích
[1, t. 42].
Có m¶t lÀn, hai vÎ
Çåi ÇÙc Yamelu và Tekula xin
phép ñÙc PhÆt Ç ghi chép
và chuyn dÎch nh»ng bài giäng
cûa Ngài sang ting Vedic, vÓn là
væn t¿ cûa gi§i qu t¶c dùng
Ç phúng tøng kinh V ñà,
Ç bäo Çäm tính nhÃt
quán và chính xác cûa các
bài kinh, nhÜng PhÆt không ÇÒng
. Ngài cho r¢ng các bài giäng
cûa Ngài phäi ÇÜ®c ph°
bin Çn mi ngÜ©i qua ngôn
ng» ÇÎa phÜÖng Ç h
có th nghe, hiu và th¿c hành
ÇÜ®c [1, t. 43]. CÛng vì vÆy
mà dù r¢ng ñÙc PhÆt dùng
ting Magadhi (Ma Kit ñà) Ç
giäng pháp, nhÜng các bài giäng
Çã ÇÜ®c truyn khÄu b¢ng
nhiu thÙ ting khác nhau.
Sau khi ñÙc PhÆt nhÆp
dit, ngài Ma Ha Ca Dip triu tÆp
m¶t h¶i ÇÒng gÒm khoäng 500
tu sï tåi vùng ÇÒi núi
ngoåi thành VÜÖng Xá (Rajagaha)
Ç kt tÆp kinh Çin, sau nÀy
ÇÜ®c gi là ñåi H¶i
Kt TÆp LÀn ThÙ NhÃt. "Kt
tÆp" có nghïa là thu góp,
tÆp h®p låi, ôn låi, ÇØng
Ç cho tán thÃt. Ting Phån
là "sangiti", có nghïa là
cùng nhau tøng låi (chanting together). Trong
ñåi H¶i nÀy, ngài Ma Ha Ca Dip
là chû quän, ngài A Nan ña Çc
låi các bài kinh giäng và ngài
Ðu Ba Ly Çc låi các Çiu
luÆt. Sau lÀn kt tÆp ÇÀu
tiên nÀy, b¶ LuÆt Tång và
b¶ Kinh Tång ÇÜ®c Çúc
kt [2, t. 69]. Lúc Ãy, Kinh Tång ÇÜ®c
chia ra thành 4 b¶ chính: TrÜ©ng
B¶, Trung B¶, TÜÖng Ðng B¶, và
Tæng Chi B¶.
2. Th©i Kÿ A Hàm:
Sau Çó, nhiu phái
Çoàn truyn giáo ÇÜ®c
gºi Çi các nÖi Ç ho¢ng
dÜÖng Çåo pháp, tØ min
Trung n Çn mån Nam và mån
Tây xÙ n ñ¶. Trong th©i kÿ
nÀy có nhiu bin Ƕng, thay
Ç°i bÓ cøc chính trÎ gi»a
các vÜÖng quÓc trong vùng, và
vì th có nhiu thay Ç°i trong
sinh hoåt xã h¶i, tåo änh hܪng
Çn các sinh hoåt tæng Çoàn,
nhÃt là tåi nh»ng nÖi mà
PhÆt giáo còn m§i, chÜa v»ng
månh. Nhiu tu sï trÈ trong nh»ng
vùng nÀy b¡t ÇÀu cäm thÃy
có nhu cÀu cÀn sºa Ç°i gi§i
luÆt và l lÓi sinh hoåt Ç
phù h®p v§i Ç©i sÓng ÇÎa
phÜÖng.
M¶t træm næm sau ngày
ñÙc PhÆt nhÆp dit thì có
m¶t ñåi H¶i Kt TÆp LÀn
ThÙ II tåi thành Vaisali v§i 700 tu sï,
møc Çích chính là Ç
giäi quyt các tranh chÃp v 10 Çiu
luÆt cæn bän, trong Çó có
luÆt cÃm các tu sï thu nhÆn vàng
båc do dân chúng cúng dÜ©ng
[2, t. 80]. NhÜng thêm vào Çó,
ñåi H¶i cÛng duyt låi các
kinh Çin, và kt tÆp m¶t sÓ
bài kinh giäng không ÇÜ®c Çúc
kt lúc trܧc. ñó là
nh»ng cÖ sª Ç thành hình
b¶ kinh thÙ 5, Tiu B¶, v sau nÀy
[3, t. 50-56].
Vì ñåi H¶i quyt
ÇÎnh giº nguyên 10 Çiu gi§i
luÆt cæn bän mà không sºa Ç°i,
m¶t sÓ tu sï trÈ không hài
lòng và b¡t ÇÀu có khuynh
hܧng ly khai. ñây là mÀm
mÓng ÇÜa Çn s¿ phân
chia ÇÀu tiên trong tæng Çoàn:
b¶ phái Trܪng Lão Thuyt B¶
(Sthaviravada) gÒm các tu sï có khuynh
hܧng bäo thû, và ñåi
Chúng B¶ (Mahasanghika) gÒm các tu sï
có khuynh hܧng cäi cách [2, t. 81].
M¶t træm næm sau Çó,
m¶t ñåi H¶i Kt TÆp LÀn
ThÙ III ÇÜ®c triu tÆp dܧi
th©i vua A Døc (Asoka), 268-232 T.C.N. (Trܧc
Công Nguyên). Dܧi s¿ chÌ Çåo
cûa ngài Møc Kin Liên Tu ñ
(Moggaliputta Tissa), ñåi H¶i nÀy gÒm
khoäng 1000 tu sï Çúc kt LuÆn
Tång và Kinh Tång (gi© Çây
gÒm 5 B¶ Kinh: TrÜ©ng B¶, Trung B¶,
Tiu B¶, TÜÖng Ðng, và Tæng
Chi) [2, t. 109]. Thêm vào Çó, t°
chÙc tæng Çoàn theo truyn thÓng
Trܪng Lão Thuyt ÇÜ®c chÃn
chÌnh låi theo Çúng các gi§i
luÆt.
Trong th©i kÿ nÀy, ñåi
Chúng B¶ b¡t ÇÀu phân chia
ra thành nhiu tông phái. Nhiu
nhà sº hc ghi nhÆn có tÃt
cä bÓn lÀn phân chia, t°ng c¶ng
là 7 tông phái trong vòng 200 næm.
Bên cånh Çó, Trܪng Lão
Thuyt B¶ cÛng bÎ phân chia bäy
lÀn, tåo ra mÜ©i m¶t tông phái
[2, t. 111]. Vì vÆy mà ngày nay có
nhiu sách vit v "mÜ©i
tám tông phái", c¶ng thêm
v§i hai b¶ phái ÇÀu tiên
[4, t. 123]. Tuy nhiên, cÛng có sách
Çã lit kê Çn 34 tông
phái [2, t. 115].
Vua A Døc là m¶t vÎ
vua rÃt sùng bái Çåo PhÆt,
và Çã Çóng góp rÃt
nhiu trong công cu¶c phát huy Çåo
pháp. Ngài Çã gºi nhiu
phái Çoàn Çi truyn giáo
nhiu nÖi. Trong Çó có ñåi
ÇÙc Mahinda, m¶t trong nh»ng ngÜ©i
con cûa ngài, cùng v§i 4 vÎ tu
sï ÇÜ®c gºi sang Çäo Tích
Lan Ç truyn bá Çåo PhÆt.
M¶t m¥t khác, Çåo PhÆt cÛng
ÇÜ®c phát trin r¶ng rãi
ª mån Tây B¡c, và trung tâm
PhÆt giáo ª Kashmir trª thành m¶t
trong nh»ng trung tâm chính th©i Çó.
Trong th©i kÿ nÀy, các tÜ tܪng
ñåi thØa b¡t ÇÀu thành
hình, và thâm nhÆp vào m¶t
vài tông phái cûa ñåi Chúng
B¶, ch£ng hån nhÜ tông Thuyt
XuÃt Th B¶ (Lokottaravadin).
3. Th©i Kÿ Chuyn
Hóa: Theravada
Khi ñåi ÇÙc
Mahinda và phái Çoàn truyn giáo
sang Tích Lan, ngài ÇÜ®c vua Tích
Lan giúp xây cÃt m¶t ngôi chùa
l§n, gi là ñåi T¿ Vin
(Mahavihara), và tØ Çó thành
lÆp tông phái ñåi T¿ Vin
ª xÙ nÀy. M¶t træm næm sau
thì m¶t ngôi chùa khác, t¿
vin Abhayagiri, ÇÜ®c xây cÃt
và các tu sï ª chùa nÀy
b¡t ÇÀu tåo änh hܪng
l§n månh ª Tích Lan. Thêm vào
Çó, cÛng có nhiu nhóm
tu sï v§i khuynh hܧng Çåi thØa
tØ n ñ¶ sang hoåt Ƕng
tåi xÙ nÀy, nhÜng không có
änh hܪng sâu r¶ng. S¿ tranh giành
änh hܪng gi»a hai tông phái
nguyên thûy ñåi T¿ Vin và
Abhayagiri kéo dài qua nhiu th k,
và chÌ chÃm dÙt vào khoäng
th k thÙ 12, khi nhóm ñåi
T¿ Vin ÇÜ®c vua Parakkamabahu chính
thÙc thØa nhÆn, kt tåo thành
tông phái Theravada nhÜ chúng ta thÃy
ÇÜ®c ngày nay.
Vào nh»ng thÆp niên
cuÓi cùng trܧc công nguyên
(29-17 T.C.N.), khoäng 500 tu sï phái Mahavira
tÆp hp låi và b¡t ÇÀu
cho vit các b¶ Kinh, LuÆt và Çúc
kt các bài tham luÆn (LuÆn) trên
m¶t loåi giÃy b¢ng lá bÓi.
LÀn ÇÀu tiên, sau gÀn 500 næm
truyn khÄu, ba b¶ Tång ÇÜ®c
ghi chép hoàn toàn trên giÃy,
và tØ Çó b¶ Tam Tång kinh
Çin h Pali ÇÜ®c tåo ra
và lÜu truyn cho Çn ngày
nay. ñó là ñåi H¶i Kt
TÆp LÀn ThÙ IV. Sª dï væn
t¿ Pali ÇÜ®c dùng vì Çó
là ngôn ng» chính thÓng min
Tây n và là ngôn ng» sº
døng bªi ngài Mahinda. Nh© tình
trång xã h¶i tÜÖng ÇÓi
°n ÇÎnh và Çäo Tích
Lan tÜÖng ÇÓi bit lÆp nên
các b¶ Tam Tång nÀy Çã
ÇÜ®c gìn gi» nguyên vËn,
dù r¢ng trong khi sao chép chuyn truyn
tØ Ç©i nÀy sang Ç©i khác,
có th có m¶t vài sºa Ç°i,
sÖ sót. NhÜng Çó chÌ là
các Çoån nhÕ, không quan trng
[3, t. 59-60]. TØ Çó, ñåi Tång
Kinh ÇÜ®c truyn bá sang các
nܧc lân cÆn nhÜ Min ñin,
Thái Lan, Lào, và Cam BÓt. Ngoài
ra, m¶t sÓ các bài luÆn thuyt
cûa các danh sÜ trong th©i kÿ nÀy,
nhÜ b¶ Thanh TÎnh ñåo (Visuddhimagga)
cûa ngài Buddhaghosa (PhÆt Âm) trܧc
tác trong th k 4 C.N., cÛng ÇÜ®c
qu trng, gìn gi» và lÜu truyn
cho Çn ngày nay.
Danh tØ Theravada là ting
Pali, ÇÒng nghïa v§i ch» Sthaviravada
cûa ting Sanskrit, có nghïa là
giáo thuyt cûa các vÎ trܪng
lão (Doctrine of the Elders). Sách Tàu thÜ©ng
dÎch là Trܪng Lão B¶, có
khi dÎch là ThÜ®ng Ta B¶, nhÜng
dÎch sát nghïa là Trܪng Lão
Thuyt B¶, là m¶t trong hai b¶ phái
chính tØ th©i kÿ nguyên thûy.
Tuy nhiên, danh tØ Theravada ngày nay thÜ©ng
ÇÜ®c dùng Ç chÌ truyn
thÓng PhÆt giáo Nam tông, b¡t nguÒn
tØ Tích Lan, chÎu nhiu änh hܪng
cûa nhóm ñåi T¿ Vin (Mahavihara),
do ñåi ÇÙc Mahinda và các
tu sï thu¶c tông phái Phân Bin
Thuyt B¶ (Vibhajavada), m¶t nhánh cûa
Trܪng Lão Thuyt B¶, truyn bá
vào Tích Lan khoäng 200 næm trܧc
Công nguyên. So v§i các tông phái
khác vÅn còn hoåt Ƕng ngày
nay, truyn thÓng Theravada có th ÇÜ®c
xem nhÜ là m¶t truyn thÓng tÜÖng
ÇÓi lâu Ç©i nhÃt, tÜÖng
ÇÓi gÀn v§i th©i kÿ nguyên
thûy nhÃt.
4. Th©i Kÿ Chuyn
Hóa: Mahayana
Khoäng 200 næm sau ngày
PhÆt nhÆp Nit Bàn, phái ñåi
Chúng B¶ bành trܧng tåi nhiu
vùng cûa xÙ n ñ¶ và
b¡t ÇÀu phân hóa thành
nhiu tông phái, trong Çó có
tông phái Lokottaravada (Thuyt XuÃt
Th). Tuy nhiên, trong th©i kÿ ÇÀu,
các tông phái Çu sº døng
kinh Çin A hàm b¢ng ngôn ng»
Sanskrit, m¥c dù Çã có m¶t
vài sºa Ç°i Ç hàm
chÙa tÜ tܪng Çåi thØa.
Cho Çn nay, các sº liu Çu
chÌ r¢ng kinh Çin Çåi thØa
b¡t ÇÀu xuÃt hin trong nh»ng
næm cuÓi cùng trܧc Công nguyên,
lúc ÇÀu là m¶t vài bài
kinh ng¡n, v sau ÇÜ®c b° sung
thêm, và kt tÆp låi thành
nh»ng b¶ kinh l§n.
Tuy nhiên, chúng ta vÅn
chÜa bit Çích xác là danh
xÜng Mahayana - ñåi ThØa b¡t ÇÀu
ÇÜ®c sº døng vào lúc
nào, b¡t nguÒn tØ tông phái
nào trong th©i kÿ A Hàm. Có lë
Çó là kt tø cûa nh»ng
tin hóa tÜ tܪng trong mÃy
træm næm sau khi có s¿ phân hóa
tæng Çoàn lÀn ÇÀu tiên.
Có hc giä cho r¢ng Mahayana b¡t nguÒn
tØ ñåi Chúng B¶ vì cùng
có nh»ng nim phóng khoáng
trong gi§i luÆt. Tuy nhiên các
tܪng cûa tông phái Thuyt NhÃt
Thit H»u B¶ (Sarvastivadin), m¶t tông
chính cûa Trܪng Lão B¶, cÛng
ÇÜ®c thu døng và hàm chÙa
trong kinh Çin Mahayana. Có hc giä
cho r¢ng Mahayana phát nguÒn tØ các
tu sï có tÜ tܪng cäi cách
tØ nhiu tông phái khác nhau,
nhÜ tông NhÃt Thuyt B¶ (Ekavyavaharika),
Thuyt XuÃt Th B¶ (Lokottaravadin), K
DÅn B¶ (Kaukutika), v.v... [2, t. 261].
Kinh Çin ñåi
thØa b¡t ÇÀu xuÃt hin nhiu
hÖn, có h thÓng hÖn, tØ th
k 1 C.N. trª v sau. Tic r¢ng các
b¶ kinh ÇÀu tiên, nhÜ Kinh Duy Ma
CÆt, LiÍu Ba La MÆt, BÒ Tát Tång,
Tam Pháp Kinh, v.v... nay không còn nguyên
bän Sanskrit, mà chÌ còn dÎch
bän ch» Hán và Tây Tång, nên
không th ÇÓi chiu, truy tÀm
nguÒn gÓc [2, t. 276]. Tuy nhiên các
b¶ kinh Çåi thØa quan trng khác
nhÜ ñåi Bát Nhã, Pháp Hoa,
Hoa Nghiêm, A Di ñà vÅn còn các
bän gÓc ting Sanskrit [2, t. 275-295]
S¿ xuÃt hin các
b¶ kinh Çåi thØa và sau Çó
là các quyn luÆn thuyt cûa
các ngài Mã Minh, Long Th, Long Trí,
ñ Bà, Vô Trܧc, Th Thân
trong bÓn th k ÇÀu Công
nguyên Çánh dÃu s¿ thành
hình và bành trܧng nhanh chóng
cûa PhÆt giáo Mahayana trong toàn xÙ
n ñ¶. nh hܪng nÀy Çã
dÀn dÀn lan r¶ng sang Trung Hoa, và
tØ Çó có nh»ng phong trào
truyn bá, chuyn dÎch kinh Çin
ª Trung Hoa qua nhiu th k, tØ th
k 1 Çn th k 7 C.N., qua ba ngõ
giao thông chính: ÇÀu tiên là
qua min Trung Á, sau Çó là qua
ngõ Nepal - Tây Tång, và cuÓi
cùng là b¢ng ÇÜ©ng bin.
5. Cùng M¶t C
Xe
Tóm låi, trong 100 næm
sau khi ñÙc PhÆt tÎch dit, gi»a
ñåi H¶i Kt TÆp LÀn I và
II, ñåo PhÆt ÇÜ®c xem nhÜ
là ª trong th©i kÿ nguyên thûy,
v§i m¶t tæng Çoàn tÜÖng
ÇÓi còn ít, có nhiu liên
h ch¥t chÈ, gi§i luÆt thuÀn
nhÃt, dܧi s¿ lãnh Çåo
cûa các cao tæng vÓn Çã
xuÃt gia và th gi§i khi ñÙc
PhÆt còn tåi th.
Sang th©i kÿ A Hàm, kéo
dài khoäng 400 næm tØ sau ñåi
H¶i II cho Çn ÇÀu Công nguyên,
các mÀm mÓng phân hoá Çã
b¡t ÇÀu xuÃt hin, v§i s¿
phân chia thành hai B¶, và sau Çó
tip tøc phân hóa thành 18 tông.
Qua ñåi H¶i III ÇÜ®c t°
chÙc dܧi triu vua A Døc, vic
kt tÆp Kinh Tång và LuÆt Tång
xem nhÜ Çã hoàn tÃt. M¥c
dù trong th©i kÿ nÀy các kinh A
Hàm và gi§i luÆt nguyên thûy
vÅn ÇÜ®c các tông phái
tôn trng - v§i nh»ng cách diÍn
dÎch khác nhau - các tܪng
canh tân, Çåi chúng hóa Çåo
pháp b¡t ÇÀu thành hình,
nhÃt là trong th k cuÓi cùng
trܧc Công nguyên.
Th©i kÿ tip theo là
th©i kÿ chuyn hóa, kéo dài
khoäng 500 næm cho Çn ÇÀu
th k 6. Trong th©i kÿ nÀy, PhÆt
giáo b¡t ÇÀu có hai hܧng
phát trin khác nhau, và kéo
dài änh hܪng Çn ngày
nay. TØ n ñ¶, Çåo PhÆt
ÇÜ®c truyn v hܧng Nam,
sang Çäo Tích Lan, và tåo lÆp
m¶t cæn bän v»ng ch¡c ª Çó.
ñåi H¶i Kt TÆp lÀn IV tåi
Tích Lan Çánh dÃu vic ghi chép
toàn b¶ Tam Tång Kinh - LuÆt - LuÆn
trên giÃy, và ÇÜ®c lÜu
truyn cho Çn ngày nay qua truyn
thÓng Theravada.
CÛng trong th©i kÿ nÀy,
các tÜ tܪng canh tân cûa ñåi
thØa Çã b¡t ÇÀu tåo
änh hܪng l§n månh, qua các b¶
kinh Çin m§i và qua các b¶
luÆn thuyt cûa các danh tæng vào
gi»a và cuÓi th©i kÿ nÀy.
Các tông phái ñåi thØa
b¡t ÇÀu xuÃt hin và tæng
trܪng nhanh chóng. ñåo PhÆt
truyn sang mån Tây B¡c, tåo lÆp
trung tâm PhÆt giáo ª Kashmir, và
tØ Çó truyn vào Trung Hoa
Khi Çåo PhÆt b¡t
ÇÀu bành trܧng ª Trung Hoa,
tæng Çoàn ª Çó Çã
thu nhÆn và chuyn dÎch rÃt nhiu
kinh Çin, tØ nhiu nguÒn gÓc
và tông phái khác nhau, và qua
nhiu th©i kÿ lÎch sº. Các b¶
Tam Tång nguyên thûy ÇÜ®c dÎch
ra ch» Hán tØ hai, ba tông phái
khác nhau, ch£ng hån nhÜ tØ tông
Thuyt XuÃt Th B¶ và Thuyt
NhÃt Thit H»u B¶. Các b¶ kinh
chính cûa ñåi thØa cÛng
th, có nhiu thay Ç°i theo th©i
gian, và ÇÜ®c b° sung, sºa ch»a
nhiu lÀn. Có khi các b¶ kinh nÀy
chÌ ÇÜ®c truyn khÄu b¢ng
ting Phån vào Trung Hoa, rÒi sau Çó
m§i ÇÜ®c dÎch, nhuÆn s¡c
và ghi chép [5, t. 365-368]. Có khi các
danh tæng Trung Hoa du hành sang n ñ¶
hc tÆp rÒi mang v các b¶
kinh Çin Ç phiên dÎch và
ph° bin trong nܧc. Cä hai truyn
thÓng chính - Theravada và Mahayana - Çu
có m¥t tåi xÙ nÀy trong th©i
gian Çó.
ñ s¡p xp và
thÓng nhÃt nguÒn gÓc cûa các
loåi kinh Çin, các tæng sï
th©i Çó Çã ÇÜa ra
nhiu giä thuyt khác nhau. Trong Çó,
thuyt cûa ngài Trí Giä, tôngThiên
Thai , là ph° thông nhÃt và vÅn
còn thÃy lÜu døng cho Çn
ngày nay trong m¶t sÓ sách PhÆt
giáo. Ngài cho r¢ng ñÙc PhÆt
Çã giäng kinh pháp trong 5 th©i
kÿ: Hoa Nghiêm, A Hàm, PhÜÖng ñ£ng,
Bát Nhã, và Pháp Hoa - ñåi
Nit Bàn [5, t. 442], và vì th
có nhiu loåi kinh Çin tØ
nhiu tông phái khác nhau. Tuy nhiên,
Çây chÌ là m¶t lÓi giäi
thích Ç t°ng h®p và h
thÓng hóa toàn b¶ kinh Çin
mà thôi. Giä thuyt nÀy không
có chÙng liu lÎch sº, và
không ÇÜ®c các nhà nghiên
cÙu sº hc PhÆt giáo ngày
nay công nhÆn [5, t. 305-310; 6, t. 151-152].
Tåi Tích Lan cÛng th,
trong nh»ng th k ÇÀu tiên,
cä hai truyn thÓng Mahayana và Theravada
Çu có m¥t tåi xÙ nÀy,
m¥c dù truyn thÓng Theravada có
änh hܪng månh hÖn, nhÜ ngài
Huyn Trang ghi nhÆn trong quyn Tây V¿c
K cûa ngài. Ngài cÛng ghi nhÆn
là có các nhóm tu sï phái
ñåi T¿ Vin, tuy là Theravada nhÜng
có tinh thÀn Çåi thØa rÃt
cao [2, t. 275]. Còn tåi n ñ¶,
các ngài Huyn Trang và Pháp
Hin Çu ghi nhÆn s¿ hoåt Ƕng
hài hòa cûa nhiu tông phái
khác nhau trong nhiu th k.
Vit Nam, cä hai tông
phái Mahayana và Theravada Çu ÇÜ®c
công nhÆn và cùng chung nhau hoåt
Ƕng trong công tác ho¢ng dÜÖng
Çåo pháp. Hin chÜÖng PhÆt
giáo Vit Nam soån ra næm 1963 Çã
chính thÙc xác nhÆn Çiu
Çó [4, t. 394]. Tuy nhiên, Ç
tránh hiu lÀm, chúng ta không
nên dùng ch» "tiu thØa"
Ç gi tông phái Theravada. ñiu
nÀy thÜ©ng g¥p trong m¶t sÓ
sách báo và bài vit v
Çåo PhÆt. ThÆt ra, "Tiu thØa"
là dÎch tØ ch» "Hinayana" -
c xe nhÕ - m¶t ch» dùng rÃt
nhiu trong kinh Çin ñåi thØa,
có hàm chê bai, khinh mit.
Khi Çc kinh Çin,
chúng ta cÀn phäi hiu rõ hoàn
cänh lÎch sº xã h¶i khi các
kinh nÀy ÇÜ®c tåo ra. Các
kinh ñåi thØa xuÃt hin vào
cuÓi th©i kÿ A Hàm, nghiã là
khoäng 400-500 næm sau khi ñÙc PhÆt
tÎch dit. ñây là các tÜ
tܪng cäi cách Ç Çåi
chúng hóa Çåo PhÆt, ÇÓi
kháng låi ÇÜ©ng lÓi thû
c¿u, giáo Çiu, chÃp kin
và vÎ k cûa m¶t sÓ cao tæng
trong gi§i lãnh Çåo tæng Çoàn
cûa nhiu tông phái th©i bÃy
gi©, chÙ không phäi Ç ám
chÌ riêng bit m¶t tông phái
nào cä [2, t. 257].
Khuynh hܧng ngày nay
là dùng ch» Mahayana và Theravada nguyên
ng» Ç chÌ hai tông phái
chính nÀy. Khi dÎch sang Vit ng»,
thÜ©ng thì chúng ta dùng danh tØ
PhÆt Giáo ñåi ThØa và
PhÆt Giáo Nguyên Thûy, nhÜng cÛng
có sách dùng danh tØ PhÆt Giáo
B¡c Truyn (B¡c Tông) và PhÆt
Giáo Nam Truyn (Nam Tông) Ç chÌ
hܧng truyn Çåo cûa PhÆt
Pháp trong th©i kÿ chuyn hóa [7,
t. 202].
Dù là tông phái
nào Çi n»a, Çó cÛng chÌ
là giáo pháp phÜÖng tin giúp
ta tu tâm tÎnh Ç ÇÜ®c
an låc và giäi thoát. CÀn phäi
hiu rõ nguÒn gÓc và hoàn
cänh lÎch sº trong tin trình phát
trin các b¶ kinh Çin và
tông phái, Ç có ÇÜ®c
m¶t s¿ thông cäm, hòa ÇÒng
và tÜÖng kính. Trong kinh Pháp
Hoa, PhÆt có nói: "ChÜ PhÆt
chÌ dùng m¶t c xe duy nhÃt ÇÜa
Çn giäi thoát (NhÃt thØa
PhÆt Çåo), không có hai mà
cÛng ch£ng có ba", và trong
Tiu B¶ Kinh cûa Kinh Tång Nguyên
Thûy, Ngài cÛng dåy r¢ng: "NhÜ
tÃt cä các Çåi dÜÖng
Çu có cùng m¶t vÎ m¥n,
các giáo pháp cûa Ta cÛng chÌ
có m¶t vÎ duy nhÃt, Çó
là vÎ giäi thoát."
Bình Anson,
Perth, Western Australia
Tháng 04, 1996 (PL 2533)
[1]. NhÃt Hånh (1990), Con
ñÜ©ng Chuyn Hóa. NXB Lá BÓi,
San Jose.
[2]. Hirakawa Akira (1993), A History of
Indian Buddhism. Motilal Banarsidass, Delhi
[3]. Samanera Bodhesakho (1984), Beginnings:
The Pali Suttas. Buddhist Publication Society, Kandy.
[4]. ñÙc NhuÆn (1983),
PhÆt Hc Tinh Hoa. PhÆt Hc Vin QuÓc
T, California.
[5]. Kenneth Chen (1964), Buddhism in China.
Princeton University Press, Princeton.
[6]. Noble R. Reat (1994), Buddhism - A
History. Asian Humanities Press, Berkeley.
[7]. Thích Minh Châu và
Minh Chi (1991), TØ ñin PhÆt Hc
Vit Nam. NXB Khoa Hc Xã H¶i, Hà
N¶i.