by Bình Anson
(VPS version), click here for VIQR
version.
Ngày r¢m tháng tÜ âm lÎch m‡i næm là m¶t ngày Ç¥c biŒt cho tÃt cä các PhÆt tº trên th‰ gi§i. Theo truyŠn thÓng Theravada (Nguyên thûy, Nam tông), Çó là ngày Vesakha (Vesak) k› niŒm ngày sinh (PhÆt ñän), ngày chÙng Ç¡c (Thành ñåo), và tÎch diŒt (ñåi Ni‰t Bàn) cûa ñÙc PhÆt. Các quÓc gia theo truyŠn thÓng Mahayana (ñåi thØa, B¡c tông) cº hành ba dÎp tr†ng Çåi trên vào ba ngày khác nhau trong næm. Tuy nhiên, ngày r¢m tháng tÜ ÇÜ®c xem nhÜ là ngày lÍ PhÆt giáo quan tr†ng nhÃt, và Çã ÇÜ®c toàn th‹ các tông phái PhÆt giáo thÓng nhÃt vào kÿ ñåi h¶i lÀn thÙ VI cûa PhÆt giáo Th‰ gi§i næm 1961 [1, 5].
ñ‰n nay, m†i ngÜ©i ÇŠu thÓng nhÃt r¢ng ñÙc PhÆt sinh ra trong Çêm træng r¢m tháng tÜ âm lÎch næm 623 trܧc Tây nguyên, tåi vÜ©n Lumbini (Lâm Tÿ Ni), ngoåi ô thành Kapilavatthu (Ca Tÿ La VŒ), gÀn biên gi§i ƒn ñ¶ ngày nay [1]. Thân phø ngài là vua SuÇhodana (TÎnh Phån) và thân mÅu là hoàng hÆu Maha Maya (ñåi TÎnh DiŒu). Ngài thu¶c s¡c t¶c Sakya (Thích Ca), có h† Gotama (CÒ ñàm), và ÇÜ®c vua cha Ç¥t tên là SiÇharta (TÃt ñåt ña), có nghïa là NhÜ Ý. Næm 16 tu°i, ngài lÆp gia Çình v§i công chúa Yasodhara (Gia Du ñà La) và có m¶t ngÜ©i con trai, tên là Rahula (La HÀu La).
Næm 29 tu°i, ngài r©i bÕ cung vàng, vÜ®t sông Anoma (m¶t chi nhánh cûa thÜ®ng lÜu sông Gange, H¢ng hà), tÀm sÜ h†c Çåo, sÓng m¶t cu¶c Ç©i du tæng. Sau 6 næm h†c hÕi v§i nhiŠu bÆc Çåo sÜ n‡i ti‰ng th©i Çó v§i nhiŠu pháp môn tu tÆp khác nhau, ngài cäm thÃy vÅn còn nhiŠu vܧng m¡c, và vÅn không tìm ra ÇÜ®c con ÇÜ©ng giäi thoát tÓi hÆu.
CuÓi cùng, ngài quy‰t ÇÎnh không sÓng lŒ thu¶c vào m¶t vÎ Çåo sÜ, m¶t pháp môn nào cä. TØ bÕ lÓi tu kh° hånh hành xác, ngài b¡t ÇÀu Çi khÃt th¿c trª låi Ç‹ phøc hÒi sÙc khÕe, và tham thiŠn dܧi c¶i cây pippala, sau nÀy ÇÜ®c g†i là cây bÒ ÇŠ, trong vùng Gaya - ngày nay ÇÜ®c g†i là Bodhgaya, BÒ ñŠ ñåo Tràng, bên b© sông Neranjara (Ni Liên ThuyŠn)
Sau 49 ngày hành thiŠn, vào Çêm r¢m tháng tÜ næm 588 trܧc Tây lÎch, ngài nhÆp ÇÎnh tham thiŠn, quán niŒm hÖi thª và chân tâm, nhÆp bÓn bÆc thiŠn, rÒi quán tܪng vŠ s¿ sinh diŒt cûa m†i loài hiŒn h»u [2]. Vào cuÓi canh m¶t Çêm Çó, ngài chÙng Çåt trí tuŒ "túc mång minh". CuÓi canh hai, ngài chÙng Çåt "lÆu tÆn minh", quán triŒt nguyên do ÇÜa ljn s¿ sinh tº cûa m†i loài. ñ‰n cuÓi canh ba, ngài Çã thÃy ÇÜ®c con ÇÜ©ng thoát vòng kh° løy, nhìn thÃy rõ ÇÜ®c tâm niŒm cûa m†i loài qua trí tuŒ "tha tâm minh", nghe thÃy và thông hi‹u ÇÜ®c niŠm vui n‡i kh° cûa m†i loài, qua chÙng Ç¡c trí tuŒ "thiên nhãn minh", "thiên nhï minh", và "thÀn túc minh" [1, 2]. LÆu Çã tÆn diŒt, tuŒ Çã toàn khai, ngài quán triŒt chân lš và giác ng¶, trª thành m¶t vÎ Chánh ñ£ng Chánh Giác (Samma SambuÇho), và ÇÜ®c xem nhÜ là Çã nhÆp Ni‰t Bàn H»u DÜ Y (Sopadisera Nibbana Dhatu), nghïa là trång thái tâm trí hoàn toàn giäi thoát nhÜng thân xác vÅn còn tÒn tåi. Lúc Çó ngài ÇÜ®c 35 tu°i.
TØ Çó trong suÓt 45 næm, ngài Çi truyŠn giäng con ÇÜ©ng giäi thoát, thu nhÆn ÇŒ tº, có ngÜ©i xuÃt gia theo ngài và lÆp thành Tæng Çoàn (Sangha), có ngÜ©i cÛng còn tåi gia, g†i là các cÜ sï. Vùng truyŠn giáo cûa ngài là vùng ñông B¡c ƒn ñ¶ giáp biên gi§i xÙ Nepal, d†c theo các nhánh sông thÜ®ng nguÒn sông Gange (sông H¢ng).
Ngài thÜ©ng ÇÜ®c g†i là ñÙc PhÆt CÒ ñàm (BuÇha Gotama). Ch» "PhÆt" là ti‰ng g†i t¡t cûa "PhÆt ñà", phiên âm tØ ch» Phån "BuÇha" - ngÜ©i bình dân ViŒt Nam có nÖi g†i là ông Bøt - nghïa là ngÜ©i Çã giác ng¶ (Giác Giä) . Trong các kinh sách ghi låi, ngài thÜ©ng t¿ g†i mình là Tagatatha (NhÜ Lai). Ngài có rÃt nhiŠu ÇŒ tº tØ các quÓc gia trong vùng, gÒm Çû m†i thành phÀn trong xã h¶i, lÙa tu°i, nam n», và tØ nhiŠu tôn giáo khác nhau. Trong th©i kÿ Çó, có nhiŠu vÎ ÇŒ tº Çã chÙng Ç¡c ÇÜ®c quä vÎ giäi thoát nhÜ ngài. Theo quan niŒm cûa PhÆt giáo Theravada, h† Çã Çåt ÇÜ®c quä vÎ A la hán (Arahant), m¶t quä vÎ giäi thoát nhÜ PhÆt.
ñÙc PhÆt tÎch diŒt næm 543 trܧc Tây lÎch, lúc ngài 80 tu°i, tåi khu rØng cây sala, gÀn thành Kusinara (Câu Thi La). ñêm Çó, sau khi nhÆp và xuÃt tám bÆc thiŠn, ngài nhÆp Ni‰t Bàn Vô DÜ Y (Anupadisera Nibbana Dhatu) - hay ñåi Ni‰t Bàn (Maha Parinibbana) - nghïa là Ni‰t Bàn v§i thân xác không còn mÀm sÓng tÒn tåi trong th‰ gian. Lúc Çó là canh cuÓi cùng cûa Çêm r¢m tháng t¿ L©i dåy cuÓi cùng cûa ngài là:
"NÀy các tu sï, nay Ta khuyên các vÎ: tÃt cä các pháp h»u vi ÇŠu vô thÜ©ng, hãy tinh tÃn, ch§ có phóng dÆt" [3].
Sau 45 næm ho¢ng pháp, ñÙc PhÆt Çã Ç‹ låi m¶t kho tàng quí giá gÒm nhiŠu bài thuy‰t giäng (Kinh, Sutta), thÜ©ng ÇÜ®c g†i t°ng quát là "tám vån bÓn ngàn" pháp môn, trong nhiŠu dÎp giäng dåy cho hàng ÇŒ tº, bÆc thánh thanh væn, cÜ sï, ... V§i s¿ phát tri‹n và bành trܧng cûa Tæng Çoàn, ngài Ç¥t ra nhiŠu gi§i luÆt Ç‹ tåo ÇiŠu kiŒn thuÆn l®i trong công tác tu tÆp (Vinaya, Gi§i). V§i sÓ tài liŒu hån ch‰ và tÀm hi‹u bi‰t còn hån hËp, tôi chÌ xin trình bày tóm t¡t b¶ kinh Çi‹n ñåi Tång theo hŒ Pali (Nam Phån) trong bài vi‰t nÀy.
Vì vÆy mà khoäng 100 næm sau, m¶t Çåi h¶i k‰t tÆp kinh Çi‹n ÇÜ®c t° chÙc, theo yêu cÀu cûa tæng chúng thành Vesali và Vajji [5]. Sau lÀn k‰t tÆp nÀy, LuÆt Tång ÇÜ®c mª r¶ng v§i các gi§i luÆt mà các Çåi bi‹u cho r¢ng Çã không ÇÜ®c k‰t tÆp trong kÿ ñåi H¶i I, và m¶t sÓ các bài kinh giäng khác chÜa k‰t tÆp, tåo thành m¶t b¶ kinh thÙ 5 cûa Kinh Tång (Ti‹u B¶).
Sau lÀn k‰t tÆp nÀy, LuÆt Tång và Kinh Tång xem nhÜ Çã thành hình, và các bài giäng có lë cÛng giÓng nhÜ bài giäng mà chúng ta có ÇÜ®c trong b¶ ñåi Tång hiŒn nay [4].
Trong th©i kÿ gÀn Çây, Mi‰n ñiŒn có t° chÙc hai kÿ k‰t tÆp khác: k‰t tÆp lÀn thÙ 5, næm 1870, và lÀn thÙ 6, næm 1954. Tuy nhiên các kÿ k‰t tÆp nÀy chÌ Ç‹ làm sáng tÕ các Çi‹m chính trong kinh, nhÜng không thay Ç°i gì trong b¶ Tam Tång [5].
"Tång" hay "Tàng" là giÕ chÙa, ch° chÙa, ti‰ng Pali g†i là Pitaka. Ngày xÜa tåi các chùa l§n thÜ©ng có m¶t thÜ viŒn g†i là "Tàng Kinh Các" Ç‹ lÜu tr» các b¶ kinh quí. Tam Tång theo ti‰ng Pali g†i là Tipitaka, Ba GiÕ ChÙa (The Three Baskets), gÒm có LuÆt Tång (Vinaya Pitaka), Kinh Tång (Sutta Pitaka), và LuÆn Tång (Abhidhamma Pitaka). Sau Çây là sÖ lÜ®c vŠ các tång nÀy:
TrÜ©ng B¶ Kinh gÒm 34 quy‹n, Çã ÇÜ®c dÎch sang ViŒt ng», trong Çó có hai quy‹n ph° thông nhÃt: Kinh ñåi Bát Ni‰t Bàn (Maha Parinibanna Sutta) và Kinh ñåi Quán NiŒm (Maha Satipattana Sutta). Ngoài các bài thuy‰t giäng cûa ñÙc PhÆt, B¶ nÀy cÛng có các bài giäng cûa ñåi ñÙc Sariputta (Xá L®i PhÃt), vÎ ÇŒ tº hàng ÇÀu có tài thuy‰t giäng hùng biŒn nhÃt th©i Çó, và các vÎ ÇŒ tº n‡i ti‰ng khác.
Trung B¶ gÒm có 152 bài kinh s¡p x‰p trong 15 phÄm, theo tØng chû ÇŠ. B¶ kinh nÀy rÃt ph° thông trong gi§i PhÆt tº sº døng Anh ng». Bän dÎch Anh ng» ÇÜ®c hiŒu chÌnh nhiŠu lÀn, và bän dÎch m§i nhÃt së ÇÜ®c xuÃt bän bªi h¶i BuÇhist Publication Society, Tích Lan, trong næm nay (1995). Các bài kinh quan tr†ng thÜ©ng có liên quan ljn phép hành thiŠn quán niŒm (Satipattana Sutta), chính ki‰n (Sammaditthi), cách tÎnh tâm (Kakacupama), cu¶c Ç©i ñÙc PhÆt (Ariyaparyesana), tÙ diŒu lj (Mahahatthipadopama), không tính (Culasunnata), quán niŒm hÖi thª (Anapanasati), vv... Có th‹ nói Çây là m¶t b¶ kinh quan tr†ng nhÃt, bao gÒm các bài giäng thi‰t y‰u trên ÇÜ©ng tu tÆp, th¿c hành l©i PhÆt dåy.
TÜÖng Ðng B¶ gÒm 2,889 bài kinh ng¡n, chia làm 5 chÜÖng và 56 phÄm. ñây là tÆp h®p các bài kinh có chû ÇŠ giÓng nhau vŠ m¶t Çi‹m thäo luÆn, ho¥c vŠ m¶t nhân vÆt nào Çó trong th©i ñÙc PhÆt. Có nh»ng bài giäng quan tr†ng vŠ 12 nhân duyên và vŠ 37 phÀn bÒ ÇŠ (37 phÄm tr® Çåo).
Tæng Chi B¶ là b¶ kinh d¿a theo cách s¡p x‰p sÓ h†c, tØ các chû ÇŠ có liên quan ljn 1 phÀn tº, 1 y‰u tÓ, dÀn dÀn lên ljn các chû ÇŠ có 11 phÀn tº hay y‰u tÓ. Vì vÆy, b¶ kinh ÇÜ®c chia làm 11 chÜÖng, gÒm 2,308 bài kinh.
Ti‹u B¶ thÆt ra không phäi là b¶ sách nhÕ, mà là tÆp h®p 15 b¶ sách nhÕ. Các kinh quan tr†ng và ph° thông là Kinh Hånh Phúc (Mangala Sutta), Tam Bäo (Ratana), TØ Bi (Metta), Pháp Cú (Dhammapada), Túc Sanh TruyŒn (Jakata), Trܪng Lão KŒ (Theragatha), Trܪng Lão Ni KŒ (Therigatha), PhÆt Sº (BuÇhavamsa).
M¥c dù PhÆt Giáo là m¶t tôn giáo l§n ª ViŒt Nam và Çã có m¥t lâu Ç©i tåi ÇÃt nܧc ta trên 18 th‰ k›, cho ljn nay chúng ta vÅn chÜa có m¶t b¶ Tam Tång ÇÀy Çû b¢ng ch» ViŒt. ñiŠu nÀy Çã ÇÜ®c ghi nhÆn tØ ÇÀu thÆp niên 1950 [5], mà Çã 40 næm qua, công tác dÎch thuÆt vÅn chÜa hoàn tÃt. M¶t chÜÖng trình phiên dÎch và Ãn hành ñåi Tång Kinh ViŒt Nam Çã b¡t ÇÀu trª låi tØ næm 1989, d¿a trên các b¶ ch» Pali và ch» Hán. ñ‰n nay (1995), tôi Çã có duyên may ÇÜ®c džc các quy‹n TrÜ©ng B¶ (và TrÜ©ng A Hàm), TÜÖng Ðng B¶, và Tæng Chi B¶ b¢ng ViŒt ng».
Trong khi ch© Ç®i m¶t b¶ ñåi Tång ViŒt ng», quí vÎ PhÆt Tº nào muÓn nghiên cÙu thêm thì có th‹ tìm džc b¶ ñåi Tång b¢ng Anh ng» [7], do h¶i Pali Text Society Ãn hành. H¶i nÀy b¡t ÇÀu dÎch Tam Tång tØ næm 1909, Çã hoàn tÃt công tác dÎch thuÆt, và thÜ©ng xuyên hiŒu chÌnh các bän dÎch. GÀn Çây, công tác hiŒu chÌnh låi có thêm các Çóng góp quan tr†ng cûa h¶i BuÇhist Publication Society. ñÎa chÌ liên låc: